Wartość aktywów funduszy inwestycyjnych w Polsce wzrosła w 2021 r. do najwyższego poziomu w historii osiągając na koniec pierwszego na koniec trzeciego kwartału poziom 314 miliardów złotych. Pomimo tego rekordowego wyniku, rodzime towarzystwa funduszy inwestycyjnych (TFI) stoją przed szeregiem wyzwań. Mała skala działalności, spadek wysokości opłat, a także wyzwania kosztowe przyczyniły się do utrzymującego się od trzech lat spadku przychodowości TFI w relacji do wartości zarządzanych aktywów, a także spadku zysku netto sektora w ostatnim roku. Istniejące wyzwania mogą skłonić uczestników rynku pragnących wzmocnić swoją przyszłą pozycję do podjęcia dodatkowych działań wspierających wzrost. Bazując na istniejących trendach oraz doświadczeniach z bardziej rozwiniętych rynków, działania takie mogą obejmować poprawę i cyfryzację modelu dystrybucji funduszy, dalszy rozwój oferty produktowej, optymalizację modelu operacyjnego jak również działania wspierające w postaci większej współpracy w ramach sektora oraz potencjalnych fuzji i przejęć.
Polski rynek funduszy inwestycyjnych jest niewielki i rósł w ostatnich latach wolniej niż rynki w krajach Europy Zachodniej. Na koniec 2020 r., wartość aktywów funduszy inwestycyjnych w Polsce mierzona ich udziałem w PKB wyniosła 12%, a zatem była ponad pięciokrotnie niższa od średniego wyniku dla krajów europejskich. Aktywa lokalnych funduszy w wartościach absolutnych były ok. 5 razy niższe w stosunku do Hiszpanii czy Włoch, ok. 34 razy niższe niż we Francji i ok. 41 razy niższe niż w Niemczech. Dodatkowo, udział funduszy w PKB Polski spadł między końcem 2015 r. a końcem 2020 r. o 2 punkty procentowe, co kontrastowało ze wzrostem o 12 punktów procentowych osiągniętym w tym czasie na innych rynkach europejskich.
Poziom opłat pobieranych przez TFI w Polsce obniżał się w ostatnich latach i w samym 2021 r. wśród ankietowanych towarzystw spadł dla głównych grup funduszy (rynku dłużnego, mieszanych i akcyjnych) średnio o ok. 14%. Prowizje pobierane za zarządzanie funduszami dłużnymi uległy obniżeniu w wyniku spadku stóp procentowych w reakcji na pandemię i związane z nią spowolnienie gospodarcze. W przypadku funduszy akcyjnych i mieszanych, średni poziom opłat za zarządzanie obniża się wraz z wdrażaniem kolejnych, coraz niższych limitów opłat. Z perspektywy przychodów TFI, wyzwaniem w ostatnich latach stał się również rosnący i obecnie jeden z najwyższych w Europie (stanowiący ok. dwóch trzecich wartości funduszy detalicznych) udział funduszy rynku dłużnego – typowo o niższym poziomie opłat od innych głównych rodzajów funduszy.
Niska wartość funduszy w Polsce w porównaniu do krajów Europy Zachodniej przyczynia się do relatywnie wyższego poziomu kosztów operacyjnych towarzystw funduszy inwestycyjnych. Wskaźnik kosztów do aktywów na poziomie 0,63% osiągnięty przez TFI w ostatnich latach jest kilkukrotnie wyższy niż w krajach takich jak Włochy, Niemcy lub Francja. Jego utrzymanie w ostatnich trzech latach wymagało prowadzenia szeregu działań oszczędnościowych, takich jak np. outsourcing kosztów księgowych. Kontynuacja poprawy efektywności stoi przed wyzwaniem pogodzenia optymalizacji wydatków oraz inwestycji w cyfryzację i rozwój oferty skierowanej do inwestorów.
Poziom kosztów ponoszonych przez TFI związanych z dystrybucją funduszy inwestycyjnych obniżył się w ostatnich latach jako skutek wdrożenia zmian wynikających z regulacji unijnych. W relacji do aktywów spadł on o połowę między 2018 a 2020 rokiem. W przypadku funduszy skierowanych do klientów indywidualnych średni poziom opłat wypłacanych przez TFI dystrybutorom jest nawet kilkukrotnie niższy niż we Włoszech, Niemczech lub Francji. Wynik ten oznacza relatywnie niższe koszty ponoszone przez TFI, ale może przekładać się na niższy poziom bezpośredniej zachęty ekonomicznej dla dystrybutorów do oferowania jednostek uczestnictwa funduszy klientom oraz do inwestycji w poprawę jakości doświadczenia klientów. Dodatkowo, na naszym rynku panuje duże zróżnicowanie pomiędzy wysokością opłat ponoszonych przez niezależnych graczy a opłatami ponoszonymi przez TFI będące częścią grup bankowych lub ubezpieczeniowych (sięgające ponad 40 punków bazowych). Stawia to dodatkowe wyzwania przed niezależnymi TFI, które nie posiadają w grupie kapitałowej partnera pozwalającego na dostęp do dużej bazy klientów.
Wyzwania przed którymi stoi sektor TFI przyczyniły się do spadku przychodowości sektora w stosunku do poziomu zarządzanych aktywów o 20 punktów bazowych z 1,34% w 2017 r. do 1,14% w 2020 r. Z perspektywy zyskowności zarządzających aktywami, spadek przychodowości był w ostatnich latach częściowo kompensowany przez spadek kosztów dystrybucji. W 2020 r. doszło jednak do spadku zyskowności sektora zarówno w wartościach absolutnych, jak i względnych. Zysk netto Towarzystw w wartościach absolutnych spadł o 11% z 950 do 850 mln zł, podczas gdy zysk w relacji do średniej wartości aktywów netto obniżył się o 4 punkty bazowe z 0,32% do 0,28%.
Uczestnicy rynku dysponują szeroką paletą działań, które mogą pomóc w zmierzeniu się z tymi wyzwaniami oraz wspierać wzrost w przyszłości. Realizacja pełnego potencjału może wymagać uzupełniających się strategii podejmowanych nie tylko przez TFI, ale także inne podmioty sektora (np. dystrybutorów, finansowe grupy kapitałowe będące właścicielami Towarzystw, graczy technologicznych). Doświadczenia wiodących i innowacyjnych graczy na bardziej rozwiniętych rynkach wskazują, że kluczowe decyzje na temat dalszego rozwoju mogą obejmować zarówno propozycję wartości funduszy dla klientów (w tym model ich dystrybucji oraz typy oferowanych produktów), model operacyjny funkcjonowania uczestników rynku, jak i kwestie związane z potencjalnymi partnerstwami oraz fuzjami i przejęciami.
Poprawa i cyfryzacja modelu dystrybucji (wykorzystująca np. metody cyfrowego marketingu, czytelne i przyjazne interfejsy, dostępność i prosty język dla przekazywanych informacji, prosty proces zakupu i obsługi czy personalizację doświadczenia klienta) pozwalają na przyciągnięcie segmentów klientów preferujących taką formę kontaktu z instytucjami finansowymi, ale także pomagają zwiększyć konwersję sprzedażową i zredukować poziom odejść wśród klientów. Moduły szkoleniowe, raporty, webinary, dostęp do wiedzy ekspertów oraz notyfikacje push z najważniejszymi informacjami mogą pomóc w rozszerzeniu zakresu kanałów dystrybucji poza funkcje czysto transakcyjne, przyczyniając się do budowania kompetencji klientów poprzez dostarczanie rzetelnej informacji na temat inwestowania i rynków finansowych. Działania takie mogą pomóc w redukcji części obaw klientów w Polsce powstrzymujących ich przez inwestowaniem. Innym przykładem rozszerzenia roli cyfrowych kanałów sprzedaży jest zaoferowanie klientom usług doradczych. Rozwiązaniem w tym zakresie, które cieszy się rosnącą popularnością na bardziej rozwiniętych rynkach, są cyfrowe platformy wykorzystujące zaawansowane algorytmy do dopasowania produktów inwestycyjnych do profilu i preferencji klienta (tzw. robo-advisory).
Rozwój oferty produktowej stanowi metodę ochrony przed potencjalną konkurencją, może odpowiadać na potrzeby nowych segmentów klientów (i tym samym rozszerzać pulę osób inwestujących w fundusze), a także umożliwia pokrycie szerszego niż obecnie zakresu strategii inwestycyjnych. Jednym z przykładów innowacji produktowych mogą być fundusze ESG, które stanowią jeden z najszybciej rosnących segmentów rynku zarządzania aktywami w Europie Zachodniej, a w Polsce wciąż są produktem niszowym. Według badań konsumenckich nowo wchodzący na rynek inwestorzy z generacji tzw. millennialsów są prawie dwa razy bardziej skłonni do inwestowania w spółki lub fundusze, których celem są określone wyniki społeczne lub środowiskowe. Innym szybko rosnącym na rozwiniętych rynkach segmentem są fundusze pasywne, umożliwiające znaczącą dywersyfikacją portfela przy niskich opłatach. Chociaż z ich upowszechnieniem wiąże się ryzyko kanibalizacji produktów o wyższej marży, to brak działania niesie ryzyko utraty części klientów i wolumenów na rzecz konkurentów.
Optymalizacja modelu operacyjnego graczy rynkowych jest odpowiedzią na coraz większą złożoność wewnętrznej infrastruktury i procesów (np. zarządzanie niespotykaną dotąd ilością danych, skomplikowaniem procesów wewnętrznych oraz niekiedy fragmentaryzacją systemów IT) niezbędnych do spełnienia potrzeb inwestorów. Główne działania dotyczące optymalizacji modelu operacyjnego podejmowane przez graczy na zaawansowanych rynkach dotyczą zwiększenia zwinności organizacji, zastosowania rozwiązań cyfrowych dla optymalizacji procesów oraz zwiększenia poziomu wykorzystania zaawansowanej analityki dużych zbiorów danych.
W zależności od pozycji startowej i przyjętych priorytetów, niektórzy gracze rynkowi mogą podejmować dodatkowe działania wspierające obrane strategie wzrostu, rozszerzając współpracę z innymi podmiotami w ramach sektora lub budując pozycję rynkową poprzez fuzje i przejęcia. Współpraca może obejmować zarówno działania zmierzające do poszerzenia rynku potencjalnych klientów (np. działania edukacyjne), jak też do racjonalizacji kosztów (np. rozwój platform świadczących usługi dla wszystkich lub wybranych uczestników rynku). Fuzje i przejęcia są również postrzegane czasem wśród liderów branży na rozwiniętych rynkach jako jeden ze skutecznych motorów wzrostu, umożliwiających zwiększenie korzyści skali, wejście na nowe rynki, a także pozyskanie nowych kompetencji.
Zakres i różnorodność wyzwań, przed którymi stoi obecnie polski rynek funduszy inwestycyjnych, sprawiają, że kompleksowe strategie wzrostu mogą obejmować wiele współzależnych działań. Pozytywny scenariusz dla sektora może wymagać kontynuacji lub przyspieszenia inwestycji wspierających konkurencyjność branży, w tym dalszego rozwoju zakresu i atrakcyjności oferty dla klientów.